Ken je de ‘bloempjes van Catharina’? Het gaat over de vrouw van de tsaar: ze kijkt uit haar raam en ziet lenteklokjes op een druk plein. Bang dat iemand er op zal gaan staan, beveelt ze een soldaat om naast de lenteklokjes te gaan staan – zo zal niemand er op trappen. Maanden later staat de soldaat er nog, ookal zijn er geen lenteklokjes meer. Niemand weet nog waarom de soldaat daar staat, maar ze laten hem met rust, want er zal wel een reden voor zijn. Met Fuck de regels attendeert Ben Kuiken ons op de enorme hoeveelheid zinloze regels die overal rondslingeren. Die ons tijd, geld en moeite kosten en soms niet eens hun eigen doel bereiken. Bovenzien, stelt Kuiken, vaak zijn we beter af zónder regels. Fuck de regels!
Regel problematiek en hoe ze ontstaat
Een van de sterkste passages van Fuck de regels laat zien hoe al deze regels tot stand komen. Ze komen vaak voort uit een probleem of ongewenste situatie. Bijvoorbeeld: er gebeurt een ongeluk op een drukke straat. De gemeente zegt vervolgens: dit mag nooit meer gebeuren! En daarom worden er extra verkeersborden geplaatst. Op diezelfde manier ontstaan er allerlei wetten en vormen van regelgeving: politieke partijen moeten laten zien dat ze problemen aanpakken. En een wet is een ideale manier om dit te doen: als we alle wetten maar opvolgen, dan kan er niets meer fout gaan. Hierbij wordt twee zeer belangrijke zaken over het hoofd gezien: (1) dat een grote en groeiende set van wetten zichzelf tegen kan werken, al is het maar doordat ze onduidelijk worden en mensen het overzicht kwijtraken en (2) dat het inkaderen van gedrag óók menselijk gedrag beïnvloed, onder andere doordat mensen op de automatische piloot gaan handelen. Terug naar het eerdere voorbeeld: de extra verkeersborden zorgen dat mensen de weg niet meer begrijpen (1), of zelfs dat ze alleen maar precies doen wat op de verkeersborden staat, waardoor ze niet meer zelf nadenken hoe hard ze kunnen/moeten rijden en waar ze allemaal naar moeten kijken (2).
Belangrijk punt: de auteur stelt niet dat dit altijd het geval is. Er zijn zeker belangrijke wetten, regels, verkeersborden etc. Maar we moeten ons hoeden voor een te grote regelmassa.
Daarbij is het zelfregulerend vermogen van mensen ook heel sterk:
Een andere manier van organiseren en regelen
Onder de 10 relevante TED talks op onze community pagina staat onder andere een presentatie van Clay Shirky, die vertelt over hoe onze toegenomen communicatie mogelijkheden onze manier van organiseren veranderen. We hebben geen hiërarchische structuur nodig: mensen kunnen zichzelf prima organiseren, zonder dat iemand ze vertelt wat ze moeten doen. Zie ook de casestudy van Valve, een organisatie die zonder organisatie en functiestructuur kan functioneren. Ben Kuiken bouwt sterk voort op dit gedachtengoed in zijn aanval op overbodige regels. Hij stelt dat het soms zelfs beter is om regels weg te halen.
Hierin gebruikt hij een – naar mijn mening zeer sterk – voorbeeld van een druk verkeerspunt in Friesland (ja, ze bestaan!). Daar zijn alle stoplichten en verkeersborden weggehaald. Hierdoor moeten mensen meer zelf nadenken: langzamer rijden, goed om je heenkijken. Het resultaat? Een betere doorstroom van het verkeerspunt én minder ongelukken. De verwachte verklaring: mensen zijn veel alerter omdat ze geen stoplichten zien en dus zelf na moeten denken.
Wat is een gezonde beroepspraktijk?
In een gezonde beroepspraktijk is volgens de auteur geen enorme ophoping van regels. In plaats daarvan – en hierin citeer ik hem graag:
“In een gezonde beroepspraktijk is daarom ruimte voor discussie. Er is ruimte voor reflectie, zowel in de handeling van de professional zelf, die al zijn oordelingsvermogen en vindingrijkheid nodig heeft om een juiste beslissing of aanpak te kiezen, als achteraf in de evaluatie en verantwoording van zijn keuzes. En waar die ruimte er niet (meer) is, waar professionals alleen maar regeltjes en protocollen moeten volgen en elkaar niet meer aanspreken op fouten, daar bloed de praktijk langzaam maar zeker dood.”
Ik denk dat Ben hier de spijker op zijn kop slaat wat betreft het effect dat (sterke) regelvoering heeft op menselijk gedrag. Gelukkig verwijst hij eerder in het boek ook naar Michel Foucault (p125), een filosoof die als geen ander heeft beschreven hoe de omgeving van een persoon zijn gedrag kan beïnvloeden. Als een vorm van handelen eenmaal is vastgelegd in een regel of protocol, houden mensen op met er kritisch naar te kijken. Ze volgen de regel en reflecteren niet meer op hun handelen. En dan doen we er goed aan om de regels open te breken en weer zelf na te gaan denken. Fuck de regels!
Geef een reactie