Boekreview – Waarom we allemaal beter zijn dan gemiddeld

Waarom koos ik dit boek
Ben Tiggelaar is bedrijfskundige, schrijver en trainer. Hij studeert al ruim dertig jaar op leiderschap, verandering, en menselijk gedrag op het werk. Ik luister met veel plezier zijn podcasts (‘de Ben Tiggelaar Podcast’ van BNR),dus was zeer benieuwd naar dit boek. Het bestaat uit 52 columns, die voor de gelegenheid hier en daar wat zijn herschreven. De titel is natuurlijk al een lekkere binnenkomer: Waarom we allemaal beter zijn dan gemiddeld. Ik kan zelf bijvoorbeeld heel goed autorijden. Veel beter dan gemiddeld, als ik zo om me heen kijk. Maar hoeveel mensen zouden dat ook denken? Ik ken de cijfers hierover niet, maar ik gok: meer dan de helft.

Waarom we allemaal beter zijn dan gemiddeld
De titelverklaring, en het antwoord daarop, krijg je al in zijn eerste column cadeau, altijd lekker. ‘Een belangrijke reden is dat het tegenovergestelde, zelftwijfel, een evolutionair nadeel heeft: je scoort er niet mee bij je soortgenoten’. En vertaald naar de huidige tijd ‘We geven een belangrijke klus liever aan een collega die zeker lijkt van haar zaak, dan aan iemand die aarzelt en dubt over zijn eigen capaciteiten’. Persoonlijk moest ik even nadenken over het gebruik van ‘haar’ en ‘zijn’ in deze zin (het woord collega is bijvoorbeeld mannelijk), maar dat terzijde. Zelf denk ik ook dat mensen met zelfvertrouwen meer proberen, waarvan dingen ook gaan lukken, en zij daardoor verder komen.

Waarom we ander dingen op kantoor zouden moeten doen dan thuis
Column 7 (‘Wanneer collega’s echt bij elkaar moeten zitten’) zette mij aan het denken. Het merendeel van de organisaties stoeit vandaag de dag nog steeds met het spanningsveld tussen mensen terug naar kantoor krijgen en de vrijheid aan medewerkers bieden om thuis te werken. Tiggelaar haalt in deze column onderzoek van Judith en Gary Olsen aan. ‘Volgens hen is het slim om de schaarse tijd samen vooral te besteden aan complexe taken. Aan werk dat geen routine is’. Een reden hiervoor is: ‘Terwijl je praat, let je op allerlei subtiele signalen van collega’s. Je checkt of je boodschap aankomt. Blijft dit niet het geval, dan pas je je gedrag aan’. En ‘Verwarring die alsnog ontstaat, los je bovendien sneller op als je bij elkaar zit. Juist bij complexe taken, zoals samenwerken aan creatieve uitdagingen of onderling verdelen van nieuwe klussen, waarbij zich de meeste mini-misverstanden voordoen, is die rijkdom relevant’.

Daar kan ik uiteraard inkomen, maar in de praktijk zie ik teams naast elkaar hun nominale werkzaamheden verrichten. Nog steeds goed voor de team bonding overigens, en je luncht met elkaar waarbij je toch eens op andere gesprekken komt, en je komt andere teams tegen bij het koffieautomaat – zaken die we lang hebben moeten missen. Maar het werk zelf hadden we net zo goed op afstand van elkaar kunnen doen. Terwijl als ik de gedachtengoed van de Olsens volg, is de opdracht om alle werkzaamheden op een hoop te gooien, die in te delen van routine naar complex, en de laatste categorie in te plannen op dagen dat je bij elkaar bent. Lastig. Ten eerste omdat niet elk type werk en team zich voor deze aanpak leent, maar ook omdat de waan van de dag roet in het eten gaat gooien (gechargeerd: ‘sorry, deze vraag kan ik momenteel niet beantwoorden omdat donderdag onze samenwerkdag is’). En zou de realiteit niet zelfs zo zijn dat teams de week zo verdelen dat thuiswerkdagen van de individuele teamleden juist verdeeld worden over de week, zodat er altijd iemand op kantoor aanwezig is? Dat zou helemaal vloeken in de Olson-kerk zijn. Op deze obstakels wordt helaas niet ingegaan.

Waarom slecht Engels de wereldtaal is
In column 13 bespreekt Tiggelaar een ander zeer herkenbaar fenomeen. ‘Wanneer ik voor mijn werk met Britten overleg, ben ik vooraf altijd wat gespannen vanwege de taal… maar als ik een gesprek in het Engels moet voeren met een groep Spanjaarden, Chinezen of Duitsers, heb ik daar totaal geen last van’. Ik moest ook meteen denken aan de eerste column. Mijn Engels is veel beter dan de gemiddelde niet-native speakers (en dat zullen er meer denken). Maar wat ik ook dacht bij het lezen van deze column is dat het feit dat wij alle Amerikaanse series en popmuziek in de originele versie hebben gehoord, ons een enorm voordeel geeft tegenover vrijwel alle andere landen, die deze of nasynchroniseren, of simpelweg vooral lokale varianten hebben. Dit heeft ons geen windeieren gelegd.

Terug naar de column, een van de oorzaken van het feit dat niet-natives onder elkaar gemakkelijker communiceren: ‘Mensen die Engels spreken als tweede taal, praten doorgaans langzamer, doelgerichter en voorzichtiger met anderen’. Hierin ligt dat ook de oplossing. Tiggelaar noemt Jennifer Henkins (hoogleraar internationaal Engels aan de University of Southampton), die native speakers aanraadt om ‘in internationale situaties korter, directer en eenvoudiger te spreken, en vaker te controleren of ze echt begrepen worden door vragen te stellen en dan goed te luisteren.’ Wat niet-native speakers van nature doen. De oplossing ligt dus aan de kant van de minderheid in dit geval.

Waarom we allemaal Skinner moeten kennen
Column 50 (‘Skinner: de psycholoog die iedereen zou moeten kennen’) wil ik ook even uitlichten. Ik ken Skinner (1904-1990) nog uit mijn studie Psychologie. Tiggelaar vat zijn gedachtegoed samen als ‘al ons gedrag komt uiteindelijk voort uit onze fysieke en sociale omgeving’. Plausibel. Maar Tiggeleaar stelt helaas vervolgens: ‘het gekke is dat maar weinig auteurs hem expliciet aanhalen’. Zelf doet hij dat in zijn column dus wel, en geeft de volgende 3 manieren waarop de omgeving ons gedrag vormt:

1. ‘De omgeving heeft in de loop van duizenden jaren via natuurlijke selectie bepaald met welke genetische kenmerken je geboren wordt.
2. Onze omgeving bepaalt tijdens ons leven welk gedrag wordt versterkt of verzwakt. We leren door ervaring, omdat sommige gedragingen die we proberen ‘werken’ en andere ‘niet werken’ in onze sociale en fysieke context. Skinner noemde dat onze leergeschiedenis.
3. Onze directe omstandigheden bepalen vervolgens welk gedrag uit ons repertoire we hier en nu vertonen.’

Aardig relevant en tijdloos, ben ik met Tiggelaar eens. Toch kampt Skinner met een matig imago, door een aantal mistverstanden rondom zijn persoon, die Tiggelaar vervolgens weerlegt. Een daarvan is het idee dat Skinner een kille manipulator zou zijn die mensen via straf en beloning in het gareel wilde dwingen, waar Skinner juist een idealist zou zijn die zich grote zorgen maakte over onze maatschappij en het milieu (toen al!), en vooral heil zocht in het aantrekkelijker en makkelijker maken van goed gedrag. Klinkt mij persoonlijk als muziek in de oren – hadden we maar naar hem geluisterd toen het nog zin had. Ik ben bang dat we nu toch zo ver zijn dat we alsnog met straffen erger moeten voorkomen. Toch klinkt het alsof een aantal politici alsnog het boek dat hij aanhaalt moet lezen: De ideale wereld van B.F. Skinner van Pier Prins en Arnold van Emmerik. Die laatste heb ik even opgezocht omdat ik college van hem heb gevolgd! Waarschijnlijk dus ook die over Skinner.

Waarom de rest lezen?
De (meeste van de) overige columns lezen net zo lekker weg. Vaak in de categorie: ik ben het zo eens met elke zin en eigenlijk wist ik dit allemaal wel, maar zou het nooit zo goed kunnen verwoorden. Herkenbaar maar toch verhelderend. Theoretisch maar toch toepasbaar en vergezeld van voorbeelden. Mooie combi’s. Hetzelfde geldt overigens voor zijn podcasts die ik maandag, woensdag en vrijdag met genoegen verwelkom in mijn podcast app, waaronder een light versie bestaande uit een werktip van zijn gast. Aanrader vanwege inhoud dus, maar ook qua vorm. Leest lekker weg. Ook als je maar 15 minuten hebt, steek je toch iets op. Met een beetje mazzel heb je dat zelfs overdag met een peuter, tel uit je winst. Ik heb ze chronologisch gelezen, maar de inhoudsopgave fungeert ook als een soort menukaart waarvan je een onderwerp kunt kiezen dat relevant voor je is (van diversiteit tot hoe goede voornemens werken tot het ‘imposter syndrome’).