Verantwoordelijkheid is een centraal begrip in iedere organisatie. Net als verantwoordelijkheid afschuiven op iemand anders. Dit afschuiven kan, hoe vreemd dit ook klinkt, een rationele beslissing zijn. In dat geval ligt het probleem niet (alleen) in het individu dat verantwoordelijkheid afschuift, maar (ook) in de organisatie. Die situatie kan je op twee manieren invullen: je schuift de verantwoordelijkheid af op een artefact als ‘de organisatie’, of je schrijft een bepaalde verantwoordelijkheid toe aan ‘de groep’.
Artefacten
Een artefact is een ‘door mensen gemaakt voorwerp’. Een artefact is dus geen persoon en zeker niet iets waarvan verwacht kan worden dat het actie onderneemt, bijvoorbeeld om een taak te voltooien. Wanneer verantwoordelijkheid wordt verschoven naar een artefact (kan ook ‘de groep’, ‘het management’ zijn), komt dit vaak omdat niet duidelijk is wie de taak van origine zou doen. Een eerste reactie op iets dat moet gebeuren, maar waarvan niet duidelijk is wie het moet doen, is dat het (omdat het niet vaststaat) niet ‘jouw’ taak kan zijn. Anders had iemand je dat moeten vertellen (of om andere redenen).
Als er vaak taken worden afgeschoven op artefacten, dan zijn er mijner inziens twee dingen aan de hand: ten eerste is er een cultuur waar mensen zich niet verantwoordelijk voelen voor ‘wat moet gebeuren’ en ten tweede is de manier waarop verantwoordelijkheden zijn vastgelegd niet adequaat. Als verantwoordelijkheden te letterlijk zijn opgeschreven, dan voelen mensen zich alleen verantwoordelijk voor precies dat wat onder hun naam staat. Staat het te blobaal opgeschreven, dan voelen mensen zich niet aangesproken.
Oplossingen zijn om taken bespreekbaar te maken (bewust maken) en om te bouwen aan een verantwoordelijkheidsgevoel binnen de organisatie, al dan niet door verantwoordelijkheden anders vast te leggen.
Verwijzingen naar ‘de groep’ of groepsirrationaliteit
Als alle individuen in een groep rationeel handelen, kan het gedrag van een groep als geheel nog steeds irrationeel zijn. Een erg bekend voorbeeld is dat van vissers:
‘Als alle vissers 10% minder (fictief getal) zouden vissen, dan zou de visbalans gelijk blijven. Iedere visser voor zich denkt: alle andere blijven die 10% wel vissen en hebben meer geld, alleen kan ik het verschil niet maken, dus vis ik ook die 10%’. Kortom, op individueel niveau is de beslissing rationeel, maar als groep is het irrationeel.
In organisaties kan eenzelfde probleem spelen met verantwoordelijkheid. Het kan gaan om ‘hoe hard je werkt’, maar ook om stelen, of het niet nemen van verantwoordelijkheid. Mensen kunnen ‘de groep’ echt ervaren als een entiteit die iets op zou moeten lossen. Terwijl het in de realiteit altijd neerkomt op iemand die daadwerkelijk actie onderneemt.
De oplossing voor het vissersprobleem is dat je de leden van de groep zich als een groep laat ervaren. Ze moeten een saamhorigheidsgevoel schapen dat het gevoel geeft dat ze samen ergens aan werken. Als de leden van de groep meer uit een groepsidee denken, zullen ze sneller verantwoordelijkheid nemen en bereid zijn de groep bij te sturen.
Afsluiting
Hierboven heb ik geprobeert filosofische problemen te vertalen naar een praktijksituatie en om handvatten te geven om dergelijke situaties aan te pakken. Graag hoor ik of dit herkenbaar klinkt en hoe u als lezer om zou gaan met dergelijke situaties.
Geef een reactie