Rouwbegeleiding op het werk

Verlies hoort bij het leven. Iedereen krijgt er vroeg of laat mee te maken. Rouw is er dan ook in allerlei soorten en maten. Maar wat is rouw nu eigenlijk? Rouw is een emotionele reactie als gevolg van een verlies, in het bijzonder het verlies van een naaste (Encyclo.nl).

Begeleiding van de werkgever bij rouw

Uit onderzoek van LSV (Landelijk Steunpunt Verlies) blijkt dat de steun en begeleiding van de werkgever bij rouw als een onvoldoende wordt ervaren (NOS.nl). Er bestaat geen standaard rouwproces met regels en voorschriften, waarin staat hoe je hiermee om moet gaan en hoe lang het duurt. Des te opvallender is het dat organisaties veelal een rouwprocedure in hun arbeidsvoorwaarden hebben staan. Uit de enquête vanuit LSV  blijkt het verzuim na het verlies van een kind, in het eerste jaar na overlijden, gemiddeld  63 dagen en in het tweede jaar 53 dagen. Sterft een partner, dan werkt iemand in het eerste jaar gemiddeld 115 dagen niet, het jaar daarop 51 dagen. Het rouwverzuim bij het verlies van een ouder is in het eerste jaar gemiddeld 59 dagen in het tweede jaar na overlijden 90 dagen.

Een persoonlijke ervaring

Dit zijn maar cijfers en uiteindelijk zegt het niet zoveel. Rouw is persoonlijk en uniek. Een aantal jaren terug verloor ik plotseling mijn broer. Dit gebeurde toen ik ging starten met een nieuwe baan. Toen heb ik persoonlijk ervaren hoe er vanuit organisaties soms om wordt gegaan met rouw. Ik nam zelf geen tijd om te rouwen maar ik kreeg ook geen tijd en ruimte om te rouwen. Het voelde dus ook alsof ik geen andere keus had dan het verdriet weg te duwen. Dat gaat niet goed. Alleen het starten met een nieuwe baan kost al bergen energie. Daarnaast heb je te maken met een privésituatie die eigenlijk vrij extreem is. Je hebt het niet over het overlijden van een opa of oma wat meer ‘natuurlijk’ is, maar met een plotseling overlijden van een jong persoon in de bloei van zijn leven en die heel dicht bij je staat. Je krijgt te maken met (soms langdurige) slapeloosheid en dus vermoeidheid, intens verdriet van jezelf maar ook van jouw privé-omgeving (ouders, familieleden, vrienden), depressiviteit, concentratieverlies en ook boosheid en agressie.

Om mijn werkgever zo min mogelijk tot last te zijn, kwam ik met de oplossing om tijdelijk 32 uur te werken i.p.v. 40 uur (opnemen van onbetaald verlof). Mijn werkgever reageerde vol onbegrip. Ik moest mezelf een schop onder mijn kont geven. Er kon niets worden gedaan om mij enige ruimte te geven om privé met werk te combineren op dat moment. Daarbij kwam dat een collega uitviel en haar werk ook op mijn bordje kwam te liggen. Hier moest ik dan maar mee dealen. Nu, een aantal jaren later, heb ik hier nog steeds last van in sommige periodes. Ik kijk ontzettend negatief en met boosheid terug op deze periode. Dat het een donkere periode is in iemands leven, kun je niet wegnemen als werkgever. Maar door simpelweg begrip te tonen en te luisteren naar de medewerker, maak je het echt een stuk minder zwaar. Uiteindelijk leidt niet juist omgaan met (psychische) vermoeidheid tot mentale uitputting en dan ben je veel verder van huis. Ook een werkgever zit niet te wachten op de kosten die langdurend verzuim met zich meebrengen.

Ik heb ook ervaren hoe er vanuit het werk van mijn ouders is gereageerd op het verlies van hun kind en mijn mond is opengevallen van verbazing hoe harteloos en zakelijk mensen kunnen zijn. En waarom? De privésituatie van een werknemer is niet de verantwoordelijkheid van de werkgever. Klopt, maar ook kortzichtig en heel erg jammer. Want wanneer je een goede rouwbegeleiding inzet, draagt dat bij aan het verminderen van spanningsklachten, depressie of negatieve emoties op het werk en werkt het juist aan een toename van de productiviteit en positieve emoties op het werk. En daarbij, een onjuiste begeleiding wordt niet echt meer vergeten door de medewerker… Gevolgen van onjuiste begeleiding kunnen zijn: een hoger verzuim, lagere productiviteit, demotivatie, een lagere betrokkenheid en het verlaten van de organisatie.

Hoe om te gaan met rouw als leidinggevende

Hoe vind je de balans tussen er zijn voor de medewerker, maar ook ervoor waken dat het werk er niet (te veel) onder lijdt? Ik moet tenslotte ook met een HR bril kijken. Zoals hiervoor al benoemd, is er geen proces of handleiding over hoe om te gaan met rouw. Het is niet de oplossing om iemand standaard 6 weken thuis te laten zitten. Het gaat om maatwerk en een combinatie van een scheutje zakelijkheid met een grote schep menselijkheid. Er zijn een aantal stappen die mijns inziens moeten worden meegenomen in elke situatie.

Protocol voor de leidinggevende

• Wees betrokken. Stuur bloemen en een kaart, ga eventueel naar de dienst als steun.
• Blijf in gesprek, zodat er een op maat gesneden oplossing kan worden gemaakt. Iedereen verwerkt zijn of haar verlies anders.
• Signaleer en bespreek de symptomen en gevoelens. Bij rouw komen emoties als angst, agressie, schuldgevoel, verwarring, opluchting, droefheid en depressie los. Daarnaast kan het ook gebeuren dat werknemers hun toevlucht of afleiding zoeken in iets. Dit kan bijvoorbeeld overmatig eten of drinken zijn, of obsessief sporten of werken.
• Maak de situatie bespreekbaar, hoe lastig ook. Negeer het verdriet niet maar laat je betrokkenheid zien. Als je niet weet wat je moet zeggen, geef dit dan ook aan. Betrek daarnaast de directe collega’s hierbij want ook voor hen is het lastig.
• Laat de medewerker zelf bepalen wat hij/zij wel of niet aan kan qua werkzaamheden.
• Stel een collega aan die het aanspreekpunt is als het even moeilijk wordt.
• Wanneer je merkt dat de medewerker vastloopt, bied dan eventueel externe hulp aan. Denk hierbij aan inzet van de arbodienst of een coach.
• Noteer de sterfdag. Deze dag komt elk jaar terug en deze dag is belangrijk voor de medewerker (of hij/zij dit nou wel of niet laat merken). Stuur bijvoorbeeld een kaartje vanuit het team als troost en bespreek waar de medewerker behoefte aan heeft.

Rouw is een complex proces en de combinatie met werk maakt het niet makkelijker. Aandacht hiervoor is zo ontzettend belangrijk. Dit onderwerp gaat mij aan het hart. Ik neem het mezelf kwalijk dat ik niet meer voor mezelf heb gekozen op dat moment. Het is een harde les geweest. Maar uiteindelijk denk ik dat ik hierdoor een beter mens ben geworden en beter in mijn werk.