Vrijheid van meningsuiting in bedrijven

15/12/2015 Leestijd: 5 minuten

Vrijheid van meningsuiting. Het komt regelmatig in het nieuws. Wat betekent het, hoe willen we er maatschappelijk mee om gaan, wat zijn de grenzen, is het een vrijbrief voor het beledigen van anderen, enz.

Het roept de vraag bij me op hoe het eigenlijk gesteld is met de vrijheid van meningsuiting in bedrijven. Dit artikel gaat in op het volgende:

  1. Wat betekent het en hoe kun je het vertalen naar bedrijven?
  2. Waarom is het belangrijk?
  3. Hoe staat het met de vrijheid van meningsuiting in bedrijven?
  4. Hoe bevorder je het?

1.Om te beginnen: Wat betekent het?

Wikipedia: Vrijheid van meningsuiting is de vrijheid van burgers om hun overtuigingen kenbaar te maken, zonder voor vervolging door de staat te hoeven vrezen. De vrijheid om zonder angst voor vervolging je mening te kunnen uiten staat expliciet vermeld in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.

Vertaald naar organisaties zou je dat als volgt kunnen formuleren:
De vrijheid van medewerkers (van hoog tot laag) om hun overtuigingen kenbaar te maken, zonder voor vervolging door de leiding of collega’s te hoeven vrezen.  

Amnesty International geeft in dit verband aan: “In sommige landen schrijft de wet voor dat meningen niet mogen afwijken van een bepaalde religie of ideologie. Zo’n beperking is in strijd met internationaal recht.”

Vertaald naar organisaties zou je kunnen zeggen:
In sommige bedrijven schrijft de (vaak ongeschreven) wet voor dat meningen niet mogen afwijken van een bepaalde overtuiging, visie, manier van denken of handelen. Dit is in strijd met het recht op de vrijheid van meningsuiting.

De wettelijke beperkingen op de vrijheid van meningsuiting kunnen per rechtsstaat verschillen. Het Nederlandse strafrecht richt zich tegen smalend taalgebruik en aanzetten tot haat, belediging van gezagsdragers en het verspreiden van leugens (laster en smaad).

Wederom vertaald naar bedrijven: Niet gewenst is smalend taalgebruik, aanzetten tot haat, het beledigen van de leiding en het verspreiden van leugens.

2. Waarom is het belangrijk?

Dit is in onze democratische samenleving bijna hetzelfde als vragen waarom ademhalen belangrijk is. Het antwoord is feitelijk: Omdat het een essentieel onderdeel uitmaakt van “mens zijn”. Het betreft een universeel recht. We mogen onszelf uitspreken, we zijn vrij te vinden wat we vinden, en geen ander mens heeft het recht om voor een ander te bepalen wat die moet vinden.

Daar komt nog bij dat het ook veel oplevert. Het is uit onderzoek bekend, en natuurlijk ook met gezond verstand te begrijpen, dat de kwaliteit van besluitvorming toeneemt wanneer mensen vrij kunnen participeren (“2 weten meer dan 1”). Ook is bekend dat een open houding bevorderlijk is voor creativiteit en innovatie, en dat het kunnen uiten van je mening betrokkenheid bevordert. Wat daarin voor mensen van belang blijkt te zijn, is niet zozeer dat ze gelijk krijgen. De meeste mensen begrijpen dat dit niet altijd mogelijk is in teamverband. Wat wel cruciaal is, is dat mensen merken dat hun mening en inzicht gehoord wordt, en mee genomen wordt in de besluitvorming. Daaruit ontstaat commitment voor het meewerken aan een gekozen koers.

3.Hoe staat het er mee?

Vrijheid van meningsuiting is bepaald geen gemeengoed in bedrijven. Dit heeft meerdere kanten. Enerzijds is er de vraag hoe vrij ieder individu zich zélf voelt om zich uit te spreken en te laten zien. Dit geldt van hoog tot laag in bedrijven. Hoeveel managers zijn er niet die zich niet durven uitspreken in het MT waar zij deel van uitmaken, naar hun manager of hun team, laat staan iets van de eigen persoonlijkheid en beleving te laten zien? Wat belemmert betrokkene hierbij, welke overtuigingen spelen een rol en hoe sterk staat iemand inmiddels in de schoenen om zijn of haar eigenheid te tonen? Dit is een heel menselijk verschijnsel, we hechten er aan niet buiten de groep te vallen en de goedkeuring van anderen te behouden. Dit gaat ten koste van leiderschap, vernieuwing, oorspronkelijkheid, passie en eigenaarschap in het bedrijf. En dus van succes.

Anderzijds is er de kant van hoe open ieder individu is wanneer een ander zich uitspreekt en laat zien. Het zal duidelijk zijn dat de mate waarin dit aan de top gebeurt, sterk bepalend is voor de cultuur in de rest van de organisatie. Een directeur die, vaak heel subtiel maar soms ook onverbloemd, laat merken geen prijs te stellen op een afwijkende mening, draagt bij aan een vermindering van de vrijheid van meningsuiting. Hetzelfde geldt uiteindelijk voor ieder individu. Iedere medewerker of leidinggevende kan in de eigen omgeving verschil maken door wel of niet open te staan voor anderen. Door ervoor te kiezen niet te oordelen en roddelen over anderen, de ander niet te ondervragen maar te willen begrijpen, open te luisteren i.p.v. de ander te overschreeuwen.

4.Hoe bevorder je het?

Wat doe je nu als leidinggevende wanneer je de vrijheid van meningsuiting wil bevorderen? Het antwoord is simpel, doch niet gemakkelijk. Enerzijds stimuleer je het door jezelf vrij uit te spreken en te laten zien, anderzijds door open te staan voor de ander en andere zienswijzen.
Dit is wellicht makkelijker gezegd dan gedaan. Want wat is eigenlijk van jezelf? Welke vastgeroeste denkpatronen heb je, hoe snel heb je je oordeel klaar, hoe vrij denk je eigenlijk? Wat staat er allemaal tussen jou en je (neutrale) omgeving? Door welke bril neem jij waar, en hoe kleurt dit je waarneming? Is het wel eens stil in je hoofd, zodat je kunt zien wat er werkelijk is? Durf je te onderzoeken of je gedachten en overtuigingen waar zijn, en er achter te komen dat je misschien wel veel minder weet dan je denkt? En te ontdekken hoeveel vrijer je dan eigenlijk bent?

Omdat het iets menselijks is op alle niveaus in organisaties om beperkingen te ervaren in je vrijheid van meningsuiting, kan het heel krachtig zijn om dit onderwerp van gesprek te maken in het team wat je aanstuurt. Zodat meer en meer gezegd kan worden wat er is, wat ervaren wordt en waarvan gedroomd wordt. Zodat er ook vrijheid van bezieling komt, mensen in hun kracht komen te staan en het bedrijf de vruchten plukt van blije klanten en aandeelhouders.

 

Dit artikel is geschreven door Els van Asperen

0 reactie(s) op “Vrijheid van meningsuiting in bedrijven”

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *


De verificatie periode van reCAPTCHA is verlopen. Laad de pagina opnieuw.