Dieptepsychologie in tijden van corona

Guusje van Expand stelde me de vraag hoe het mij vergaat in deze vreemde tijd, die zomaar op ons neergedaald lijkt te zijn. Alsof we in een slechte film terecht zijn gekomen met een thema dat een beetje vergezocht leek. Niet alleen ster-acteurs als Tom Hanks spelen een rol op dit toneel, maar wij behoren allemaal tot de cast. Wat komt er op ons af? Hoe gaan we daarmee om?

Wat komt er op ons af?

Ik mis de sportschool en de wekelijkse kooravond. Thuis probeer ik nog wat mee te bewegen met het digitale programma van de sportschool, maar zonder de aanwijzingen van Petra haal ik er toch niet uit, wat ik eruit zou halen als ik daar live aanwezig ben. Thuis zingen is ook best gezellig, maar niemand die die valse noot opmerkt en naarmate de tijd thuis vordert, zakt de motivatie toch ook wel een beetje.

En als de motivatie gaat zakken en de menselijke contacten steeds minder worden? Dan wordt het stiller om mij heen. In het begin is dat wel fijn, om al die dingen te doen waar je anders niet aan toe komt. Maar dan? Als je echt goed gaat luisteren naar de stilte, wat heeft die je dan te zeggen?

Ik merk het ’s ochtends. Net voor het wakker worden als ik nog een beetje lig te soezen, voel ik dat ik (weer) aan het tandenknarsen ben. Hè, vervelend. Half slapend en half wakend laat ik mijn gezichtsspieren ontspannen om te kijken wat er dan gebeurt. Ik merk dat ik last van m’n maag heb. Ik vraag m’n maag in een soort trancetoestand wat er aan de hand is. Waarom heb je pijn? Wat is er? Het mag er zijn, dat weet je. “Ik ben bang”, zegt mijn maag. “Ik begrijp het”, antwoord ik, en leg mijn warme handen op mijn maag als geruststelling. Er staat ons ook zoveel te wachten waarvan we niet kunnen voorspellen hoe het gaat lopen.

Controleverlies

In tijden van onzekerheid voelen we het verlies aan controle. Door te meten (cijfers van corona-patiënten en overledenen) proberen we ons hoofd erbij te houden. Maar als het hoofd er niet bij meer bij kan, dan komt het gevoel. Dat kan van alles zijn: angst, onzekerheid, somberheid of verdriet. Als de druk maar hoog genoeg wordt, dan kan dit bij alle mensen overspoelend voelen. De hoogte van die druk is bij iedereen verschillend, maar we lopen allemaal kans dat dit gebeurt.

Gelukkig hebben mensen van alles ontwikkeld om te zorgen dat we wegblijven bij datgene wat ons pijn doet. Als dat niet zo zou zijn, dan zou dat erg belemmerd zijn om te functioneren op dagelijkse basis. Soms zetten we humor in, rationalisatie, verdringing, weerstand of soms projectie. Dat zijn wel zo’n beetje de bekendste verdedigingsmechanismen om niet naar de pijn te gaan en het gevoel te hebben om de controle te verliezen.

Het keerpunt

Op een zeker moment kan het echter zijn dat deze verdedigingsmechanismen niet meer werken. Dan valt met de ratio niet meer te beredeneren hoe je uit een crisis moet komen. Er blijft dan nog maar één ding over en dat is luisteren naar het gevoel. Wat zegt het gevoel je in tijden van gebrek aan menselijk contact? Voel je je alleen? Hoe is dat dan? Een donker gat of een zwart luchtledige? Ben je angstig? Waarom dan? Wat zou er kunnen gebeuren, denk je?

Door vragen te stellen, kan het steeds meer helder worden, wat er nou precies aan de hand is met jouw ziel. Uiteindelijk kom je na al die vragen op de grote, existentiële vragen, die we als mensen altijd al gesteld hebben. Wie zijn we? Waar gaan we naartoe? En uiteindelijk zou het mooi zijn als we allen bij de vraag komen: waar zouden we naartoe willen gaan op deze prachtige planeet?

Begin bij jezelf

Als we al deze vragen nou eens beginnen te beantwoorden voor onszelf. Dat is vaak al moeilijk genoeg. Maar deze crisis zou daar misschien een aanzet toe kunnen bieden. Begin gewoon eens te vragen: wie ben ik? In alle facetten. Dus niet alleen je mooie kwaliteiten zoals behulpzaam, verantwoordelijk of harde werker. Maar ook het angstige, boze of eenzame deel. En als je dan al die delen een beetje op het vizier begint te krijgen en een rode draad begint te zien vanaf je vroegst jeugd tot het hier en nu, dan weet je ook waar het naartoe moet in jouw leven. “Gewoon” de rode draad volgen.

Ik ga aan de slag om nog eens goed naar mijn angst te kijken. Binnenkort staat mij een hartkatheterisatie te wachten. Daar heeft het zeker mee te maken. Ik ben benieuwd wat er gaat komen. Dit laat zich voor mij niet meer wegstoppen met afweermechanismen. Net als het coronavirus, is dit ongemak er voor mij gewoon en moet ik me ertoe verhouden. Ik ga de confrontatie aan en zie wat het mij te zeggen heeft. Ik wil het weten en me bewust worden. Het keerpunt kwam voor mij al eerder, maar dit is zeker weer een sleutelmoment.